Dries de Vries uit Dokkum

Stadhuis Dokkum van voor 1756

Jurjen Hendriks en Trijntje Andries zijn in 1715 in Dokkum getrouwd. Hoeveel kinderen zij hebben gehad is mij niet bekend, maar na 17 jaar in 1732 wordt zoon Andries Jurriaansz de Vries geboren, ook in Dokkum. Dries blijft daar niet. In 1752 is hij getrouwd met Hilletje Watsis en wordt hun dochter Altje in Amsterdam geboren.  Van Dokkum naar Amsterdam. Hebben zijn ouders na jaren huwelijk die grote stap al genomen? Of is hij samen met Hilletje op zoek gegaan naar meer welvaart? Ontmoetten Hilletje en Dries elkaar pas in Amsterdam?

Lang blijft Andries niet in Amsterdam. Hilletje overlijdt daar waarschijnlijk. In september 1755 trouwt hij opnieuw, nu met Lijsje Jansd van Heijningen in het plaatsje Oudshoorn. Lijsje is dan 24 jaar en in Oudshoorn geboren.

Dan weer de vraag, waarom trekt Dries weg, nu van Amsterdam naar Oudshoorn of omgeving. Misschien was het werk dat hij daar kon krijgen? Tegenwoordig is Oudshoorn een wijk van Alphen aan de Rijn, maar in de 18de eeuw had het wat meer betekenis.

't DORP OUDSHOORN, langs den Rijn te zien. 1749
Kopergravure door Hendrik Spilman.

Door de ligging aan de Oude Rijn, de Gouwe, de Kromme Aar en de Heymanswetering was het een postdistributiecentrum voor steden als Rotterdam, Gouda, Leiden, Utrecht en Amsterdam. Door deze gunstige ligging werden er door rijke stedelingen fraaie buitenhuizen langs het water gebouwd. Er was bedrijvigheid door kalkovens, steen- en dakpannenbakkerijen. Er was ook veel veenderij om in de toenemende brandstofbehoefte te voorzien.

Hoeveel werk er ook geweest kan zijn, Dries en Lijsje blijven er niet wonen. Ze krijgen zeven kinderen en die worden allemaal in Oude Wetering geboren. Misschien woonde Dries daar al en is het Lijsje die verhuist. En met die kinderen gaan Dries en Lijsje dubbel tellen in de stamboomlijn van mijn overgrootvader Pieter Gortzak.

Pieter Gortzak
Gerrit Gortzak  & Fijtje de Vries
Andries Gortzak & Marijtje de Kleer	Pieter de Vries & Grietje van der Neut
Neeltje de Vries & Gerrit Gortzak	Andries de Vries & Fijtje Kolijn
Andries Jurriaansz de Vries & Lijsje van Heijningen

Hun dochter Neeltje trouwt met een Gortzak. Ze krijgt zoon Andries en kleinzoon Gerrit. De broer van Neeltje trouwt met Fijtje en een generatie verder wordt kleindochter Fijtje geboren. Gerrit en Fijtje, achternicht en -neef trouwen en één van hun kinderen is Pieter Gortzak, een overgrootouder van mij.

Het klinkt helemaal zo ver niet als ik zeg dat Dries de Vries uit Dokkum de overgrootvader van mijn overgrootvader is.

Achttien kinderen

De lijn van overgrootmoeder Nel Warmerdam staat nu ook op de site. Die lijn gaat terug de historie in. Maar eerst even pas op de plaats voor het gezin van Nel en natuurlijk haar echtgenoot Willem Prins.

Nel Warmerdam en Willem Prins
(datum foto onbekend)

Op 8 januari 1891, Nel is dan 20 jaar en Willem 23, trouwen zij in Voorhout. Kennelijk gaan zij in Lisse wonen, want binnen twee maanden na de huwelijksdatum wordt hun eerste kind, dochter Ka,  daar geboren. Het volgend jaar komt zoon Huib, mijn grootvader, eveneens in Lisse ter wereld.
Hierna verhuizen ze naar Voorhout en blijven daar hun hele leven wonen. Hun andere 16 kinderen worden er geboren en het is de plaats waar ze beide kort na elkaar in 1928 en 1929 overlijden.

Binnen 21 jaar krijgt Nel 18 kinderen. Elf kinderen zullen hun ouders ruimschoots overleven en bereiken de middelbare of zelfs de hoogbejaarde leeftijd. De overige 7 kinderen sterven als ze nog zuigeling zijn.
  

	naam	geboortedatum	kindersterfte
1	Ka	2 maart 1891
2	Huib	15 april 1892
3	Piet	19 september  1893
4	Bas	5 november 1894	20 januari 1896
5	Cornelis	6 november 1895	29 februari 1896
6	Mie	9 januari  1897
7	Berdina	15 juni  1898	30 augustus 1898
8	Cornelis	7 oktober 1899	19 juli 1900
9	Marie	18 oktober 1900
10	Nel	4 maart 1902	november 1902
11	Dina	7 juli 1903
12	Niek	16 september 1904
13	Nel	30 mei 1905	?
14	Cornelia	21 december 1906	28 februari 1907
15	Jan	24 maart 1908
16	Nel	4 juli 1909
17	Cor	24 december 1910
18	Pietje	23 september 1912

Waar de kinderen aan gestorven zijn kan ik niet achterhalen. Wel is in de 19-de eeuw vooral in Zuid-Holland en het zuiden van Noord-Holland de zuigelingensterfte enorm hoog. Tot op driekwart van de eeuw overlijdt vooral in de kuststreek 25% van de levend geboren kinderen voor hun eerste verjaardag. Naar het einde van de eeuw begint dat af te nemen tot rond 17% in de tijd dat Nel en Willem hun gezin stichten. Zij wijken met bijna 40% sterk af van het gemiddelde.

'The cottage madonna' - Josef Israël

Een reeks aan factoren kan als oorzaak worden aangewezen. Overigens waren de meeste in de tijd zelf niet bekend als schadelijk. Zo werden in de 19de-eeuw minder kinderen gezoogd met borstvoeding. Bij de armere bevolking vaak omdat de vrouw moest werken om het gezinsinkomen bij elkaar te krijgen. Soms ook uit religieuze overwegingen. De weer opkomende Rooms-Katholieken geestelijken raadden vrouwen af borstvoeding te geven, omdat daarmee de kans bestond dat zij teveel van hun lichaam bloot gaven. De zuigelingen kregen waterpapjes of koemelk van vaak inferieure kwaliteit. Trouwens het aantal geboortes werd, door het ontbreken van de remmende werking van het geven van de borst op de vruchtbaarheid, opgejaagd.
Geen borstvoeding kan aangevuld worden met het zilte water in de kuststreek, ontbreken van hygiëne, geringe kraamvrouwen- en zuigelingenzorg, besmettelijke ziekten en armoede in het algemeen.

Nel en Willem passen al te goed in het plaatje. Zij wonen in de kuststreek. Willem werkt als veldarbeider en bloemistenknecht, zij behoren dus tot de armere bevolkingsgroep. En zij zijn goed katholiek.

Verder lezen

Zuigelingensterfte per gemeente in Nederland - Peter Ekamer en Frans van Poppel
Zuigelingensterfte en geboorten in de 19e en begin 20e eeuw - P.E. Treffers
Sociaal-economische verschillen in zuigelingen- en kindersterfte in Nederland,1812-1912 - Frans van Poppel en Kees Mandemakers
Hoge kindersterfte in 18e / 19e eeuw - Marlies Witters

De naam Gortzak

Gepelde gerst is gort en dat in een zak is gortzak. Het is een naam die past bij een molenaar of een landbouwer. Er zijn in Nederland niet veel mensen met de achternaam Gortzak. Bij de volkstelling van 1947 waren dat 96 personen, waarvan de meesten in Noord- en Zuid-Holland woonden.

© 2000-2018 CBG—Centrum voor familiegeschiedenis

Zestig jaar later, in 2007, is het aantal opgelopen tot 179 naamdragers, de verspreiding is slechts minimaal veranderd.

De patrilineaire reeks van mijn stamboom, dus mijn voorouders in rechte mannelijke lijn, laat wat woonstreek betreft ook een behoorlijke honkvastheid zien. Trouwens de voornaamvariatie is eveneens niet groot, Jan, Gerrit en Piet, met één Andries. In dit overzicht van mijn vaderlijn 11 generaties Gortzak.

Karin Jacoba Johanna Maria Gortzak	1954	Leiden
Petrus Antonius Johannes (Piet)  Gortzak	1921	Mijdrecht	1984	Leipzig
Gerardus Franciscus Maria (Gerrit) Gortzak	1898	Alkemade	1972	Hoek
Pieter Gortzak	1863	Oude Wetering	1932	Noordwijkerhout
Gerrit Gortzak	1829	Zevenhoven	1922	Oude Wetering
Andries Gerritsz Gortzak	1798	Oude Wetering	1864	Oude Wetering
Gerrit Jansz Gortzak	1761	Oude Wetering	1830	Oude Wetering
Jan Jansz Gortzak	1734	Oude Wetering
Jan Gerritsz Gortzak	1698	Oude Wetering	1761	Oude Wetering
Gerrit Jansz Gortzak	1669	Leimuiden
Jan Gerritsz Gortsack	1645	Leimuiden

Kopergravure, vervaardigd omstreeks 1760 door Hendrik Spilman,
tevens de tekenaar van de voorstelling.

Moeders van moeders

Genealogie zoekt vaak naar stamvaders, waar komt de naam en de lijn vandaan. Vrouwen trouwen min of meer in de familie in en lijken minder belangrijk. Niets is natuurlijk minder waar. Juist moeders vormen de betrouwbare takken in een stamboom.
Uit het geheel van mijn boom (kwartierstaat) tot nog toe heb ik een moederlijn, een zogenaamde matrilineaire reeks gehaald. Mijn voorouders in rechte vrouwelijke lijn. Deze lijn is de meest rechte die ik kan maken, want zij loopt via mijn moeder, haar moeder en verder.

David Adolphe Constant Artz - Moeder in de duinen

Karin Jacoba Johanna Maria Gortzak	1954	Leiden
Petronella Catharina (Nel) Prins	1920	Voorhout	2016	Leiden
Jacoba Maria (Co) Meskers	1893	Warmond	1939	Warmond
Johanna Herings	1863	Voorhout	1940	Warmond
Johanna (Jannetje) Waasdorp	1835	Noordwijk	1920	Warmond
Johanna Jansdr Mooijekind	1808	Noordwijk	1895	Noordwijk
Cornelia (Neeltje) van Rijn	1790	Haarlem	1841	Noordwijk a/z
Catharina Schaken	1756/ 1762	Nederweert	1853	Oegstgeest

Verder dan Catharina Schaken uit Nederweert in Noord-Limburg, ten tijde van haar geboorte deel van de Oostenrijkse Nederlanden, kom ik niet. Ik weet dat haar vader, Jacob Schaken, omstreeks 1738 ook in Nederweert is geboren. Wie haar moeder is, is me nog onbekend. Waarom is zij naar Holland gekomen? Was zij alleen of met haar ouders? Losse eindjes......

Acht overgrootouders

Een stamboom kan erg omvangrijk worden. Om het overzichtelijk te houden heb ik een indeling in acht lijnen gemaakt. Elke lijn laat ik beginnen met een overgrootouder. Dus de opa's en oma's van mijn ouders. Mijn eigen grootouders en ouders horen ook bij de stamboom en krijgen  vanzelfsprekend ook de nodige aandacht.
Maar om echt de historie in te duiken gebruik ik de lijnen. Voorlopig zoek ik uit tot en met de negende generatie, die mensen zijn rond 1700 geboren. 'De acht' zijn van de vierde generatie en zijn rond 1860/1870 geboren.

Huisjes aan de vaart - Oude Wetering 1903

Vier overgrootouders van vaderskant

Pieter Gortzak	1863	Oude Wetering	1932	Noordwijkerhout
Catharina de Prie	1867	Woubrugge	1921	Roelofarendsveen
Johannes van Klink	1870	Alkemade	Voor 1934	Alkemade
Geertruda Hoogenboom	1872	Alkemade	1934	Alkemade

Dorpsstraat - Voorhout 1902

Vier overgrootouders van moederskant

Willem Prins	1867	Voorhout	1928	Voorhout
Petronella  Warmerdam	1870	Lisse	1929	Voorhout
Cornelis Johannes Meskers	1855	Warmond	1923	Leiden
Johanna Herings	1863	Voorhout	1940	Warmond